Nghi ngờ về vắc-xin

Nhận định:

HIV 40 năm chưa có vắc-xin. Ung thư 100 chưa có vắc xin. Cúm mùa mấy chục năm vẫn đang nghiên cứu vắc-xin. Còn Covid chưa đến một năm đã có vắc-xin được thương mại hóa.

Kế hoạch Operation Warp Speed (OWS) của chỉnh phủ Mỹ giúp các công ty tư nhân đẩy nhanh tiến trình phát triển và sản xuất vắc-xin Covid-19 dễ làm người ta nghĩ rằng vắc-xin được tạo ra một sớm một chiều.

Coronavirus được phát hiện ở một trại gà từ năm 1930 nhưng đến năm 1968 mới bắt đầu được nghiên cứu. Rồi dịch SARS năm 2002-2004, ngay lập tức các nhà khoa học tìm ra mối liên quan giữa coronavirus trên gà giờ đã nhiễm trên người, rồi đến tận năm 2017 để tìm ra mối liên hệ giữa dơi và coronavirus. Trước đó, từ năm 2003, đã có nhiều nghiên cứu về vắc-xin nhắm vào protein gai của coronavirus, nhưng tất cả đi vào ngõ cụt sau đó vì thiếu kinh phí và không có đối tượng để thử nghiệm do dịch SARS đã được khống chế bằng biện pháp cách ly.

Đến đầu năm 2020 khi Covid-19 nổ ra, các nhà khoa học Trung Quốc công bố bản đồ gen của SARS-CoV-2, dựa vào những tương đồng với SARS-CoV, dựa vào các nghiên cứu hàng chục năm trước đó, dựa vào nhu cầu cực kỳ lớn của thị trường và số lượng người tình nguyện thử vắc-xin cùng với nguồn hỗ trợ tài chính dồi dào, vắc-xin cho Covid-19 đã được thương mại hóa thành công trong thời gian kỉ lục.

Vậy còn các bệnh khác? Ngoài lí do tài chính và nhu cầu rất lớn của vắc-xin Covid-19 mà các bệnh này không có, còn những lí do khách quan khác:

• HIV: tấn công trực tiếp vào hệ miễn dịch và đột biến liên tục để tránh sự truy đuổi của hệ miễn dịch, nên khó tìm được mục tiêu của vắc-xin. Dù vậy, gần đây đã có một số tiến triển với loại vắc-xin mARN.
• Ung thư: không do vi rút gây ra, nên việc tìm mục tiêu cho vắc-xin cũng khó khăn tương tự. Ngoài ra protein ung thư xuất phát từ trong tế bào, hệ miễn dịch khó phát hiện được.
• Cúm: có 3 loại A, B, C nhưng có đến hơn 150 biến thể vi rút gây cúm, do vậy mỗi năm và mỗi quốc gia, vắc-xin phòng cúm mùa được sản xuất nhắm vào các biến thể khác nhau tùy theo sự hiện diện của các biến thể vào thời gian, địa điểm đó.

Nhận định:

Vắc-xin chỉ thử nghiệm một năm là không đảm bảo.

Các vắc-xin khi được cấp phép đều trải qua quá trình thử nghiệm nghiêm ngặt theo quy định. Nếu vắc-xin thông thường cần đến 10-15 năm thử nghiệm, thì vắc-xin cho Covid-19, với sự hợp tác toàn cầu, sự chia sẻ kết quả giữa các nhóm nghiên cứu trên toàn cầu, sự hỗ trợ nhiều tỉ đô la của các chính phủ và các tổ chức quốc tế đã đẩy nhanh quá trình thử nghiệm.

Với số lượng khổng lồ những người tình nguyện thử vắc-xin, việc kết hợp thử nghiệm giai đoạn 2 (thử nghiệm với người có bệnh nền) và 3 (thử nghiệm diện rộng) cùng lúc trở nên dễ dàng hơn.

Pfizer được FDA cấp phép sử dụng khẩn cấp (EUA - Emergency Use Authorization) vào cuối năm 2020 cho độ tuổi từ 16 trở lên. EUA chỉ được cấp khi có đủ hai yếu tố:

• Tình trạng khẩn cấp về sức khỏe cộng đồng
• Thuốc phải được kiểm tra là an toàn và có hiệu quả

Do đó, khi vắc-xin Pfizer đã hoàn thành thử nghiệm giai đoạn 3 vào ngày 18/11/2020, nó được cấp phép khẩn cấp vào 11/12/2020. Đến tháng 8/2021 nó mới được cấp phép chính thức theo đúng quy trình (cần 6-10 tháng từ sau khi thử nghiệm giai đoạn 3 đến lúc cấp phép chính thức). Như vậy, có thể kết luận là các vắc-xin an toàn, tiến hành đầy đủ 3 giai đoạn thử nghiệm để được cấp phép sử dụng (khẩn cấp hoặc chính thức). Tất nhiên, các công ty vẫn tiếp tục theo dõi trong nhiều năm tới về tính hiệu quả và an toàn của vắc-xin sau khi đã được cấp phép.

Một yếu tố khác không nhỏ dẫn đến việc thương mại hóa nhanh chóng, đó là bước đi liều lĩnh của các công ty: ngay sau những thử nghiệm đầu tiên, vắc-xin đã được sản xuất hàng loạt thay vì chờ kết quả của thử nghiệm giai đoạn ba. Chính nước đi mạo hiểm này giúp chúng ta có một số lượng lớn vắc-xin ngay sau khi thử nghiệm giai đoạn ba thành công.